نقش اوقات، رکعات و نوافل در دستگاه برنامه‌ریزی بر مبنای نماز

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 معنادهی اعداد رکعات به جایگاه و کارکرد هر نماز

یکی از مولفه‌های تمایزدهنده نمازهای یومیه، تفاوت آن‌ها در تعداد رکعات است.

به طور کلی اعداد زوج، خاصیت تثیبت‌کنندگی و اعداد فرد خاصیت ارتقادهندگی به رتبه بالاتر را دارند.

در دستگاه برنامه‌ریزی بر مبنای اوقات پنجگانه، سیر از وقت مغرب شروع شده و به وقت عصر خاتمه می‌یابد که با پایان عصر یک روز، غروب ظاهر شده و به مغرب روز دیگر وارد می‌شویم.

در این سیر، شروع با نماز مغرب به تعداد سه رکعت است. یعنی شروع چرخه، درصدد ارتقا انسان به رتبه‌ای بالاتر و ورود به چرخه‌ای تازه می‌باشد. مغرب خود یک دوره گذر کوتاه است که بالافاصله به وقت عشاء می‌پیوندد. با این توجیه مشخص می‌شود چرا تنها نماز با رکعات فرد، نماز مغرب است.

نماز عشاء با تعداد چهار رکعت به انسان س در این وضعیت را افاضه می‌کند تا در یک سیر شبانه طولانی بتواند محمل دریافت الهامات الهی باشد.

هنگامه صبح، بعد از مغرب، کوتاهترین وقت را به خود اختصاص می‌دهد. در این هنگامه انسان باید بتواند با تثیبت شدن توسط نمازی دو رکعتی، آماده‌سازی جهت اقدامات روزانه را پیدا کند.

هنگامه ظهر و عصر نیز مانند عشاء طولانی‌ترین ساعات شبانه‌روز را به خود اختصاص می‌دهند که استمرار در عمل و به نتیجه رسیدن آن، نیازمند به تثبیتی محکم با چهار رکعت نماز برای هر کدام می‌باشد.

 

  معنادهی نوافل به جایگاه و کارکرد اوقات پنجگانه نماز

نوافل، نمازهایی هستند که قبل یا بعد از فریضه می‌توانند خوانده شوند و رکعات 17گانه فرائض را به 51 رکعت در طول شبانه‌روز توسعه می‌دهند که مداومت بر این عمل طبق روایات، از ویژگی‌های شیعیان مومن است.

حضرت رسول(ص) بر خواندن نوافل مداومت داشتند و این نمازها برای ایشان و معصومین(ع) جزو فرائض حساب می‌شده است و باتوجه به روایات، از باب اختیار و رفع تکلف بر امت پیامبر(ص) واجب نشده است. گویی هرکس بخواهد پیرو رسول و امام باشد، بر این مداومت با آن‌ها به شباهت می‌رسد و اینگونه خود را در طول شبانه‌روز به مقام حفظ نماز و دائم‌الصلاه بودن می‌تواند برساند.

در هنگامه مغرب، پس از نماز مغرب، چهار رکعت نافله مستحب است. فرد پس از ارتقا و ورود به چرخه یک شبانه‌روز جدید با نمازی سه رکعتی، به وسیله نافله‌ای با رکعات زوج، در این وضعیت استقرار می‌یابد.

در هنگامه عشاء و پس از فریضه آن، دو رکعت نافله نشسته مستحب است. جذابیت این نافله در این است که اولا باید حتما نشسته خوانده شود و دوما چون ایستاده نیست، هر دو رکعت آن به حساب یک رکعت گذاشته می‌شود. گویی انسان در بهت و ظلمات شروع یک شب، نیازمند وضعیتی است که هم نماز بخواند، هم تحرک زیادی نداشته باشد(چون حرکت در شب سخت و نیازمند احتیاط است) و هم این نماز کنایه‌ای از تثیبت و ارتقاء به طور همزمان را دارد(دو رکعت به حساب یک رکعت).

در ادامه وضعیت عشاء با فرارسیدن نیمه شب تا رسیدن به فجر صادق، نوافل شب مستحب‌اند، که اصل آن بر یک نماز دو تکه‌ای دو رکعتی و یک رکعتی با عناوین نمازهای شفع و وتر، و هشت رکعت نافله نماز شب هستند. این هشت رکعت، در واقع نافله در نافله‌اند! با خواندن نوافل هشتگانه و نماز شفع، گویی انسان از خدا طلب استفاده بهینه از حظّ شبانه را کرده و با خواندن نماز وتر و مناجاتهایش در قنوت آن، می‌خواهد تا شب به پایان برسد و طلوع را ببیند.

شاید از همین روست که منتظران قائم(عج) حافظان این موقعیت از نمازند؛ أین الشموس الطالعه .».

وضعیت صبح، پر رخدادترین موقعیت شبانه‌روز در کوتاه‌ترین زمان ممکن است. ابتدا فجر کاذب در افق، نمایان می‌شود. امید فرارسیدن روز برانگیخته می‌شود. کمی بعد فجر صادق در افق، ظاهر می‌شود و مومن به نافله و نماز صبح می‌ایستد. دو رکعت نماز نافله قبل از فریضه صبح، انسان را در وضعیت شروع به اقدام عملیات‌های روزانه تثیبت کرده و یک مقدمه و آماده‌سازی‌ برای هنگامه‌ای است که خود آماده‌سازی بقیه طول روز است.

در بین الطلوعین(از طلوع فجر تا طلوع شمس) فلق در آسمان نمایان می‌شود. این زمان که به سپیده‌دم معروف است، آسمانی سفید را دارد که هرچند هنوز طلوع آفتاب اتفاق نیفتاده(حدودا نیم ساعت تا قضاء شدن نماز صبح) اما دیگر تاریکی فجر رخت بربسته، و امید روشنایی روز به عینیت رسیده است.

پس از طلوع آفتاب، وضعیت ضحی وجود دارد که در این زمان بیشترین حرکت و فعالیت از انسان انتظار می‌رود. ضحی، نهایت روشنایی روز است.

 در وضعیت ظهر و عصر، از انسان انتظار استمرار و اتمام عمل تا به نتیجه رسیدن می‌رود. از این رو، نوافل این دو نماز به تعداد هرکدام هشت رکعت و قبل از نماز می‌باشند. گویی نوافل خود نمادی از آن حرکت و استمرار را جلوه‌گر هستند و با تعداد رکعات زیاد(نسبت به بقیه نوافل) و اعداد زوج، تثیبت تا به نتیجه رسیدن را نشان می‌دهند.

طبق روایات در بازه زمانی غروب یعنی اتمام عصر و آماده شدن برای شروع شبانه‌روز بعدی، بهترین زمان و بالاترین مقام برای طلب استغفار است. حال که انسان به نتیجه رسیده، درخواست غفران خداوند را برای اعمال قبلی و شروع یک روز جدید با خطاهای کمتر را ابراز می‌کند.